Yakın zamanda bilim ve tıp dünyasını bir kez daha hayrete düşüren bir haber, kamuoyunun gündemine oturdu: 30 yılı aşkın bir süre önce dondurulmuş bir embriyodan sağlıklı bir bebeğin dünyaya gelmesi.1 Bu olay, sadece tıbbi bir başarı öyküsü değil, aynı zamanda zaman, aile, kimlik ve insanlığın geleceği hakkındaki en temel varsayımlarımızı sorgulayan derin bir felsefi ve etik tartışmanın da fitilini ateşledi. Bu rekor kıran doğumun spesifik detayları henüz tam olarak aydınlatılmamış olsa da, bu olayın bir benzeri ve çok iyi belgelenmiş bir örneği, teknolojinin ulaştığı baş döndürücü noktayı gözler önüne seriyor. 2020 yılında ABD'de dünyaya gelen Molly Gibson, tam 27 yıl boyunca dondurulmuş bir embriyodan doğmuştu.3 İşin daha da ilginç yanı, Molly'yi dünyaya getiren annesi Tina Gibson, gelecekteki kızı bir embriyo olarak dondurulduğunda henüz bir yaşındaydı.4

Bu akıl almaz olay, bir dizi temel soruyu beraberinde getiriyor. Bir insan embriyosunun on yıllar boyunca biyolojik zamanı durdurarak varlığını sürdürmesi bilimsel olarak nasıl mümkün oluyor? Bu güçlü teknolojiyi denetleyen yasal ve idari kurallar nelerdir ve bu kurallar ülkeden ülkeye nasıl farklılık gösteriyor? Özellikle Türkiye'deki mevzuat bu konuda ne diyor? Bu teknoloji, kardeşlik, ebeveynlik ve nesil gibi kavramları nasıl yeniden şekillendiriyor? Ve belki de en önemlisi, hayatı yaratma, duraklatma ve hatta özelliklerini seçme yeteneği kazandıkça, toplum olarak hangi etik sınırları çizmeliyiz?

On yıllar önce dondurulmuş bir embriyodan doğan bir bebek, insanlığın bilimsel yeteneklerinin, bu yetenekleri yönetmek için oluşturduğu yasal çerçeveler ve etik mutabakatın ne kadar ilerisine geçtiğini gösteren kritik bir dönüm noktasıdır. Bu rapor, embriyo dondurma (kriyoprezervasyon) teknolojisinin bilimsel temellerini, Türkiye'deki ve dünyadaki yasal düzenlemelerini, bu teknolojinin yarattığı insani hikayeleri ve insanlığın geleceği için ortaya koyduğu derin etik sorunları kapsamlı bir şekilde analiz ederek bu boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır.

Bölüm 1: Askıya Alınmış Yaşamın Bilimi: Kriyoprezervasyonun Derinlikleri

Bu bölümde, bir embriyonun on yıllarca korunup başarılı bir şekilde canlı bir doğuma yol açmasını sağlayan teknolojinin sırları aydınlatılacaktır.

1.1 Kriyoprezervasyonun Temelleri

Kriyoprezervasyon, en temel tanımıyla, hücreler, dokular veya organlar gibi biyolojik materyallerin, tüm metabolik aktivitelerini etkin bir şekilde durdurarak çok düşük sıcaklıklarda uzun süreli saklanması işlemidir.7 Bu işlem genellikle, sıcaklığın

−196∘C olduğu sıvı nitrojen tanklarında gerçekleştirilir.8 Amaç, dondurma ve çözülme süreçleri sırasında hücrelere zarar verebilecek olayları engellemektir.7 Bu teknoloji sadece embriyolar için değil, aynı zamanda ileride kullanılmak üzere sperm ve yumurta gibi üreme hücrelerinin (gametler) veya yumurtalık ve testis dokularının saklanması için de yaygın olarak kullanılır. Özellikle kanser tedavisi gibi doğurganlığa zarar verebilecek tıbbi süreçler öncesinde bireylere gelecek için bir umut sunar.9

1.2 Klinik Yol Haritası: Tüp Bebekten Dondurulmuş Embriyo Transferine

Süreç, standart bir tüp bebek (IVF) tedavisi ile başlar ve birkaç temel adımdan oluşur:

1. Embriyo Oluşturma: Anne adayının yumurtalıkları, daha fazla sayıda yumurta üretmesi için hormon ilaçları ile uyarılır. Olgunlaşan yumurtalar cerrahi bir işlemle toplanır ve laboratuvar ortamında baba adayından alınan spermlerle döllenerek embriyolar oluşturulur.11
2. Dondurma (Kriyoprezervasyon) İşlemi: Bu kritik aşamada, oluşturulan embriyolar, hücre içinde ölümcül buz kristallerinin oluşumunu engelleyen "kriyoprotektan" adı verilen özel koruyucu sıvılarla karıştırılır.8 Daha sonra embriyolar,
   −196∘C'deki sıvı nitrojen tanklarına yerleştirilerek biyolojik zamanları adeta durdurulur.8
3. Çözme ve Transfer Süreci: Kullanım zamanı geldiğinde, embriyo dikkatlice ısıtılarak normal vücut sıcaklığına getirilir, koruyucu sıvılardan arındırılır ve canlılığı kontrol edilir.8 Bu esnada anne adayının rahmi, genellikle hormon takviyeleriyle, embriyonun tutunması için en uygun duruma getirilir; rahim iç zarı (endometrium) kalınlaştırılır.14 Canlı ve kaliteli olduğu teyit edilen embriyo, ince bir kateter yardımıyla rahme transfer edilir.15

1.3 Teknolojik Sıçrama: Vitrifikasyon ve Yavaş Dondurma Karşılaştırması

Embriyo dondurma teknolojisindeki en büyük devrim, "vitrifikasyon" adı verilen modern tekniğin geliştirilmesiyle yaşanmıştır.

• Yavaş Dondurma (Slow-Freezing): 1970'lerde geliştirilen bu eski yöntemde, hücrelerin içindeki suyun yavaşça dışarı çıkmasına izin vermek için sıcaklık kademeli olarak (örneğin dakikada 1∘C) düşürülürdü.7 Ancak bu yöntem hem zaman alıcıydı hem de pahalı programlanabilir dondurucular gerektiriyordu. En büyük dezavantajı ise hücre içinde ölümcül buz kristallerinin oluşma riskinin yüksek olması ve bu nedenle çözülme sonrası canlılık oranlarının daha düşük olmasıydı.17
• Vitrifikasyon (Camlaştırma): Günümüzün altın standardı olan bu teknikte, embriyolar o kadar hızlı bir şekilde soğutulur ki, su molekülleri buz kristalleri oluşturmaya fırsat bulamadan "camsı" bir yapıya dönüşür.7 Bu "flaş dondurma" yöntemi, buz kristali oluşumunu tamamen ortadan kaldırarak embriyonun yapısal bütünlüğünü korur.

Bu teknolojik üstünlük, klinik sonuçlara da yansımıştır. Araştırmalar, vitrifikasyonun yavaş dondurmaya kıyasla çok daha yüksek embriyo sağkalım oranları (genellikle %90-95'in üzerinde), daha iyi embriyo morfolojisi ve anlamlı derecede daha yüksek gebelik ve implantasyon (rahme tutunma) oranları sağladığını kesin olarak göstermektedir.14 Molly Gibson gibi on yıllarca donmuş kalmış embriyoların başarıyla doğuma ulaşmasının arkasındaki temel bilimsel neden, vitrifikasyonun sağladığı bu devrimsel etkinliktir.5

Özellik	Yavaş Dondurma (Slow-Freezing)	Vitrifikasyon (Vitrification)
Soğutma Hızı	Yavaş (örn. dakikada 0.3−2∘C)	Çok Hızlı (flaş dondurma)
Buz Kristali Oluşumu	Yüksek Risk	Neredeyse Yok
Kriyoprotektan Yoğunluğu	Düşük	Yüksek
Çözülme Sonrası Sağkalım Oranı	Daha Düşük (yaklaşık %66)	Çok Yüksek (genellikle >%90)
Klinik Gebelik Oranı	Daha Düşük	Daha Yüksek
Kaynaklar	17	14

1.4 Başarıyı Etkileyen Faktörler

Dondurulmuş embriyo transferinin başarısı birkaç kritik faktöre bağlıdır:

• Anne Yaşı: Başarıyı belirleyen en önemli faktördür. Kadın yaşı ilerledikçe yumurta kalitesi ve dolayısıyla embriyo kalitesi düşer. 38 yaşından küçük kadınlarda dondurulabilecek kalitede embriyo elde etme şansı yaklaşık %50 iken, bu oran 40 yaşın üzerinde %12'lere kadar gerileyebilmektedir.15
• Embriyo Kalitesi ve Gelişim Aşaması: Sadece en kaliteli embriyolar dondurma işlemi için seçilir.25 Embriyonun gelişiminin 5. veya 6. günündeki "blastokist" aşamasında dondurulması, embriyonun dayanıklılığını kanıtladığı için genellikle daha yüksek başarı oranları sağlar.14
• "Tazeden Daha İyi" Paradoksu: Klinik pratikte dikkat çeken önemli bir bulgu, dondurulmuş embriyo transferlerinin (FET), bazen taze embriyo transferlerinden daha yüksek başarı oranları sunabilmesidir.21 Bunun nedeni, yumurta geliştirme sürecinde kullanılan yüksek doz hormon ilaçlarının rahim iç zarını olumsuz etkileyebilmesidir. Embriyoları dondurup daha sonraki, hormonal olarak daha doğal bir döngüde transfer etmek, rahmin embriyoyu kabul etme olasılığını artırabilir. Bazı çalışmalar bu artışın %5 ila %10 arasında olabildiğini göstermektedir.26

Bilimsel kanıtlar ve Molly Gibson gibi vakalar, vitrifikasyon teknolojisi sayesinde dondurulmuş bir embriyonun canlılığının teorik olarak süresiz olduğunu göstermektedir.5 Başka bir deyişle, embriyonun ne kadar süre donmuş kaldığı değil, dondurulduğu andaki kalitesi önemlidir. Ancak bu bilimsel gerçek, yasal düzenlemelerle sık sık çelişir. Örneğin, Türkiye'deki mevzuat, bilimsel bir gereklilik olmaksızın embriyo saklama süresine 5 yıllık bir sınır koymaktadır.14 Bu durum, bilimin sunduğu potansiyel ile yasanın çizdiği sınırlar arasında bir gerilim yaratmakta ve bizi doğrudan düzenleyici çerçevelerin analizine götürmektedir.

Bölüm 2: Düzenleyici Labirent: Türkiye'deki Yasal Çerçeveler

Bu bölümde, embriyo dondurma teknolojisini yöneten yasal mimari, özellikle Türkiye'nin kendine özgü ve kısıtlayıcı yapısı ve bu yapıyı sarsan dönüm noktası niteliğindeki bir yargı kararı incelenecektir.

2.1 Türk Mevzuatı: "Üremeye Yardımcı Tedavi Yönetmeliği"

Türkiye'de tüp bebek ve ilgili teknolojiler, Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan "Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik" ile sıkı bir şekilde düzenlenmektedir.29 Bu yönetmeliğin temel ilkeleri, belirli bir toplumsal ve ahlaki model üzerine kurulmuştur:

• Temel Prensipler: Tedavi, yalnızca yasal olarak evli çiftlere açıktır.31 Bu, bekar bireylerin ve eşcinsel çiftlerin bu teknolojilerden yararlanmasını yasal olarak imkansız kılar. Ayrıca, sperm veya yumurta bağışı (gamet donasyonu) ve taşıyıcı annelik gibi üçüncü taraf üreme yöntemleri kesinlikle yasaktır.32 Bu, üremenin evlilik birliğinin genetik ve yasal sınırları içinde kalmasını amaçlayan kapalı bir sistem oluşturur.
• 5 Yıllık Saklama Sınırı: Raporumuzun ana konusu açısından en önemli düzenlemedir. Embriyolar en fazla 5 yıl süreyle saklanabilir. Bu süre zarfında saklamanın devamı için çiftlerden her yıl yazılı onay alınması zorunludur.14 Beş yılın ötesinde saklama, yalnızca Sağlık Bakanlığı'nın özel izniyle mümkündür.35
• Embriyo Transferi Kısıtlamaları: Çoklu gebeliklerin getirdiği riskleri azaltmak amacıyla, transfer edilebilecek embriyo sayısı kanunla sınırlandırılmıştır. 35 yaşın altındaki kadınlarda ilk iki denemede sadece tek embriyo transferine izin verilir. Sonraki denemelerde veya 35 yaş ve üzeri kadınlarda ise en fazla iki embriyo transfer edilebilir.34
• Zorunlu İmha Maddeleri: Yönetmelik, evlilik birliğinin sona ermesi durumunda dondurulmuş embriyoların akıbeti konusunda nettir. Boşanma veya eşlerden birinin vefatı durumunda, saklanan embriyoların bir komisyon tarafından imha edilmesi zorunludur.33 Bu madde, yakın zamanda büyük bir hukuki mücadelenin merkezinde yer almıştır.

Düzenleme Alanı	Türkiye	ABD (Gibson Vakası Örneği)
Yasal Saklama Sınırı	5 yıl (Bakanlık izniyle uzatılabilir)	Genellikle sınırsız, klinik politikalarına bağlı
Gamet/Embriyo Bağışı	Kesinlikle yasak	Yasal ve yaygın ("Embriyo adoptasyonu")
Taşıyıcı Annelik	Kesinlikle yasak	Eyaletlere göre değişmekle birlikte yasal
Eşin Ölümü Sonrası Kullanım	Yönetmeliğe göre yasak (Danıştay kararı ile tartışmalı)	Genellikle ölen eşin rızasıyla mümkün
Kaynaklar	28	6

Bu tablo, bu teknolojiyi yöneten kuralların evrensel olmadığını çarpıcı bir şekilde göstermektedir. Türkiye'nin kısıtlayıcı ve soybağını korumaya odaklı çerçevesi ile ABD'nin daha liberal ve bağışa dayalı yaklaşımı, bu düzenlemelerin belirli kültürel ve hukuki felsefelerin ürünleri olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumun temelinde, Türk hukuk sisteminin "nesebin korunması" ilkesine verdiği önem yatmaktadır. Bağış ve taşıyıcı annelik yasakları ile eşin ölümü sonrası imha kuralının temel amacı, karmaşık ebeveynlik senaryolarını önlemek ve geleneksel çekirdek aile modelini muhafaza etmektir.32 Ancak yakın tarihli bir yargı kararı, bu katı yorumu sarsmıştır.

2.2 Hukuki Bir Deprem: Danıştay'ın Eşin Ölümü Sonrası Embriyo Kullanımı Kararı

2021-2022 yıllarında Danıştay tarafından verilen bir karar, Türkiye'deki yasal çerçevenin temellerini sarsmıştır.33

• Dava: Dul bir kadın olan R.O.A., eşinin ani vefatından sonra, evlilikleri sırasında birlikte oluşturup dondurdukları embriyoyu kullanarak çocuk sahibi olmak için yetkili makamlara başvurdu. Talebi, yönetmeliğin zorunlu imha maddesi gerekçe gösterilerek reddedildi.
• Tarihi Karar: Danıştay Onuncu Dairesi, son derece incelikli ve devrim niteliğinde bir karar verdi. Mahkeme, bir kişinin tek taraflı olarak dondurduğu sperm veya yumurtanın ölümünden sonra imha edilmesini hukuka uygun bulurken, eşlerin ortak iradesiyle oluşturulmuş bir embriyonun otomatik olarak imha edilmesini öngören yönetmelik hükmünü "eksik düzenleme" olarak nitelendirdi. Bu mutlak yasağın, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile korunan özel hayata ve aile hayatına saygı hakkına ölçüsüz bir müdahale olduğuna hükmetti.
• Mahkemenin Gerekçesi: Kararın ardındaki mantık derindi. Danıştay, bir embriyonun oluşturulmasının sadece biyolojik bir olay değil, çiftin çocuk sahibi olma yönündeki ortak iradesinin ve projesinin bir ifadesi olduğunu kabul etti. Kocanın hayattayken verdiği rıza, bu projenin gerçekleşmesine yönelikti ve ölümü bu iradeyi otomatik olarak geçersiz kılmazdı. Mahkeme, yasanın, ölen eşin önceden yazılı rızası gibi açık güvencelerle, ölüm sonrası transfere izin verecek şekilde daha esnek düzenlenmesi gerektiğini belirtti.
• Kararın Yankıları: Bu karar, daha önce kapalı kabul edilen bir yasal çerçevede bir gedik açmıştır. Yasama organını, bireylerin üreme niyetine ölümden sonra bile saygı duyan daha incelikli bir yasa yapmaya davet etmektedir. Aynı zamanda, babanın ölümünden sonra doğan bir çocuğun miras ve soybağı gibi karmaşık hukuki sonuçlarıyla yüzleşmeyi gerektirmektedir ki mahkeme, bu sorunların mevcut hukuk mekanizmalarıyla çözülebileceğini belirtmiştir.33

Bu karar, "nesebin korunması" ilkesini reddetmek yerine onu yeniden yorumlaması açısından dahice bir hukuki manevradır. Mahkeme, dul bir kadının ölen kocasının embriyosunu kullanmasına izin vermenin, aslında kocasının soyunu devam ettirme ve belgelenmiş niyetini yerine getirme eylemi olduğunu savunmuştur. Bu, aile kurumuna yapısal bir bakıştan, onu oluşturan bireylerin niyetine odaklanan bir bakışa doğru felsefi bir kaymayı temsil eder.

Bölüm 3: İnsan Faktörü: Kriyojenik Kemerin İçinden Hikayeler

Bu bölümde, bilim ve hukukun soyut dünyasından uzaklaşıp, teknolojiyi insanileştiren yaşanmış deneyimlere odaklanılacak ve Gibson ailesinin hikayesi merkezi bir anlatı olarak kullanılacaktır.

3.1 Vaka Analizi: Gibson Ailesi ve "Embriyo Evlat Edinme"

Tina ve Ben Gibson çiftinin hikayesi, teknolojinin insan hayatına dokunuşunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Ben Gibson'ın kistik fibrozis rahatsızlığının neden olduğu kısırlık nedeniyle beş yıl boyunca çocuk sahibi olamayan çift, ABD'deki Ulusal Embriyo Bağış Merkezi'ne (NEDC) başvurdu.3

• Ebeveynliğe Yeni Bir Yol: Bu merkez, "embriyo adoptasyonu" veya "embriyo evlat edinme" olarak bilinen bir uygulama yürütmektedir. Bu, tüp bebek tedavisiyle ailelerini kurmuş ve arta kalan dondurulmuş embriyoları olan çiftlerin, bu embriyoları başka bir aileye bağışlaması sürecidir. Alıcı anne, genetik olarak hiçbir bağı olmayan bir çocuğu kendi rahminde taşıyıp dünyaya getirir.6 Bu uygulama ABD'de yaygınken, Türkiye'de yasal değildir.
• "Zaman Yolcusu" Kardeşler: Gibson ailesinin hikayesindeki en olağanüstü unsur, kızları Emma ve Molly'nin doğumudur. Emma 2017'de, 24 yıl dondurulmuş bir embriyodan; Molly ise 2020'de, 27 yıl dondurulmuş bir embriyodan dünyaya geldi. Daha da önemlisi, her iki embriyo da aynı donör çifte aitti ve 1992'de aynı anda dondurulmuştu. Bu durum, Emma ve Molly'yi aralarında üç yaş farkla doğmuş tam genetik kardeşler yapıyordu.3
• Duygusal Manzara: Rapor, Tina Gibson'ın bu yolculuk hakkındaki dokunaklı ifadelerine yer vermektedir. Bu kadar eski embriyoların canlılığı konusundaki ilk şüpheciliğinden, tüm zorluklara rağmen anne olmanın minnettarlığına ve kendisi daha bir bebekken döllenmiş çocukları dünyaya getirmenin gerçeküstü hissine kadar tüm duygularını paylaşmıştır.3

Gibson ailesinin hikayesi, aile ilişkileri ve zaman çizelgelerine dair geleneksel tanımlarımızı temelden sarsmaktadır. Molly ve Emma, 1992'de aynı anne-babadan aynı anda döllenmiş genetik kardeşlerdir. Ancak aralarında yıllar farkla doğmuşlardır. Bu teknoloji, genetik bağı zamansal bağdan ayırmaktadır. Gestasyonel anneleri Tina, 1991 doğumludur. Bu, 27 yıl boyunca, gelecekteki çocuğu kriyojenik animasyon durumunda askıda beklerken onunla aynı gezegende yaşadığı anlamına gelir. Embriyo, onun çocuğu olmadan önce kronolojik olarak onun "çağdaşıydı". Bu teknoloji, tarihte emsali olmayan aile yapıları ve zamansal ilişkiler yaratmakta; "kardeş", "nesil" ve "çağdaş" gibi en temel sosyal kategorilerimizi yeniden değerlendirmeye zorlamaktadır.

Ayrıca, "embriyo adoptasyonu" kavramının varlığı, tüp bebek tedavisinin başarısının doğrudan bir sonucudur. Başarılı IVF döngüleri, genellikle bir çiftin ihtiyacından veya yasal olarak transfer edebileceğinden daha fazla embriyo üretir. Bunlar, "arta kalan embriyolar" olarak bilinir.8 Türkiye gibi bir yasal sistemde bu embriyoların kaderi sınırlıdır: aynı çift tarafından gelecekte kullanılmak veya eninde sonunda imha edilmek.34 Bu, potansiyel yaşamların atılacağı etik bir ikilem sunar. ABD sisteminde ise üçüncü bir seçenek vardır: başka bir infertil çifte bağış.6 Gibson'ların hikayesi, bu üçüncü yolun doğrudan ve olumlu bir sonucudur. Bir aile için "fazlalık" olan şey, başka bir aile için "mucize" haline gelmiştir. Bu durum, tek bir teknolojik ürünün bir kültürde bertaraf edilmesi gereken bir sorun, diğerinde ise paylaşılacak bir hediye olarak nasıl görülebildiğini vurgulamaktadır.

Bölüm 4: Etik Ufuklar: İnsanlığın Geleceğini mi Tasarlıyoruz?

Bu son analitik bölüm, üreme teknolojilerinin artan gücünün ortaya çıkardığı en derin ve rahatsız edici sorularla yüzleşecektir.

4.1 Temel Soru: Embriyonun Ahlaki Statüsü

Tartışmaların merkezinde felsefi ve dini bir soru yatar: Dondurulmuş bir embriyo nedir? Tam haklara sahip bir insan yaşamı mı, özel bir potansiyele sahip bir hücre topluluğu mu, yoksa biyolojik bir mülk mü?.32 Bu soru akademik olmanın ötesinde, doğrudan politikayı belirler. Eğer o bir yaşam ise, onu yok etmek cinayettir. Eğer mülk ise, bağışlanabilir veya atılabilir. Türk hukuku, boşanma veya ölüm gibi belirli koşullar altında imhasını zorunlu kılarak onu evliliğe bağlı koşullu bir mülk olarak ele alırken, Danıştay kararı onu bir "ortak proje" olarak daha yüksek bir statüye işaret etmektedir.33 Hristiyanlık gibi dini bakış açıları da konuya karmaşıklık katmanları ekler.40

4.2 "Kaygan Zemin": Hastalıkları Tedaviden Bebek Tasarlamaya

• Terapötik Seçim: Günümüzde, anomali riskini azaltmak için embriyoların genetik taramadan geçirilmesi (Preimplantasyon Genetik Tanı - PGT) yaygın bir uygulamadır. Bu, genellikle acıyı önlemeye yönelik hayırsever bir teknoloji kullanımı olarak çerçevelenir.
• Geliştirme ve "Tasarım Bebekler": Etik sınırların zorlandığı nokta, tedaviden geliştirmeye geçiştir. Yani aynı tekniklerin sadece hastalıktan kaçınmak için değil, istenen özellikleri seçmek için kullanılmasıdır. Bu, "tasarım bebek" (designer baby) tartışmasıdır.41 Bu, zeka (bazı araştırmacılar tarafından açıkça belirtilen bir hedef) 43, boy veya göz rengi gibi fiziksel özellikler 42 ve hatta HIV gibi hastalıklara karşı direnç 44 seçmeyi içerebilir.
• Öjeni Hayaleti: Eleştirmenler, bu yolun doğrudan piyasa güdümlü yeni bir öjeniye (soy ıslahı) yol açtığı konusunda uyarıyorlar. Bu durum, toplumun örtük veya açık bir şekilde belirli özellikleri değersizleştirip diğerlerini teşvik ettiği, "geliştirilmişler" ve "doğallar" olarak ikiye ayrılmış bir insanlık geleceği yaratabilir.43

Etik Mesele	Lehte Argümanlar / Gerekçelendirme	Aleyhte Argümanlar / Riskler
Embriyonun Ahlaki Statüsü	Bir hücre topluluğudur, mülkiyet hakları çifte aittir.	Tam haklara sahip bir insan yaşamıdır, yok edilemez.
Hastalık için PGT	Aileleri genetik hastalıklardan kaynaklanan acıdan korur.	Engelli yaşamların değersiz olduğu mesajını verebilir.
"Tasarım Bebek" (Geliştirme)	Ebeveynlerin çocukları için en iyisini isteme hakkıdır.	Öjeniye, genetik ayrımcılığa ve insan çeşitliliğinin azalmasına yol açar.
Sosyal Eşitlik	Teknoloji zamanla ucuzlayacak ve herkes için erişilebilir olacaktır.	Sadece zenginlerin erişebileceği, kalıtsal bir genetik aristokrasi yaratır.
Kaynaklar	39	32

4.3 Sosyal Adalet ve Genetik Eşitsizlik

Bu teknolojiler son derece pahalıdır. Genetik geliştirme mümkün hale gelirse, bunun yalnızca zenginler için erişilebilir olacağı yönündeki eleştirel endişe, tartışmaların merkezinde yer almaktadır.45 Bu durum, mevcut sosyo-ekonomik eşitsizlikleri kalıcı, biyolojik eşitsizliklere dönüştürebilir ve nesiller boyu aktarılan, toplumu daha önce görülmemiş şekillerde bölen bir genetik sınıf sistemi yaratabilir.32

Kamuoyu tartışmaları genellikle "tasarım bebekleri" radikal bir gelecek adımı olarak çerçeveler. Ancak, seçim ilkesi zaten standart tüp bebek pratiğine derinden yerleşmiş ve normalleşmiştir. Her IVF döngüsünde, embriyologlar embriyoları morfolojilerine ve gelişim hızlarına göre derecelendirir. Transfer için bilinçli olarak "en kaliteli" veya "en canlı" embriyoları seçerler.25 Bu, rutin ve tıbben gerekli bir seçim eylemidir. Ölümcül genetik anormalliklere sahip embriyoları elemek için PGT kullanmak, hala "sağlık" için bir seçim olarak çerçevelenen bir sonraki mantıksal adımdır. IQ veya diğer tıbbi olmayan özellikler için önerilen seçim ise etik olarak sorunlu "geliştirme" adımı olarak görülür.42 Buradaki "kaygan zemin" dik bir uçurum değil, sürekli ve yumuşak bir eğimdir.

Seçim ilkesi zaten kabul edilmiştir. Tartışma, seçip seçmemek değil, seçimin etik kriterlerini tanımlamaktır. Bu, "sağlık" ve "geliştirme" arasındaki sınırı tehlikeli bir şekilde bulanık ve öznel hale getirir ve net, kalıcı bir çizgi çekmenin zorluğunu vurgular.

Sonuç: Buzdaki Gelecek: İlerlemeyi Sağduyu ile Dengelemek

Raporun başında ele alınan 30 yıllık embriyo imgesine geri dönersek, bu "zaman yolcusu" bebek, muazzam bir bilimsel ilerlemenin ve insani umudun bir sembolüdür. Ancak aynı zamanda, teknik yeteneklerimiz ile toplumsal bilgeliğimiz arasındaki derin gecikmenin de bir simgesidir.

Rapor boyunca vurgulanan temel gerilim, bilimsel potansiyel ile yasal/etik kısıtlamalar arasındadır. Bilim, canlılığın neredeyse süresiz olduğunu gösterirken, Türkiye'deki yasa 5 yıllık bir sınır koymaktadır. Bilim, genetik seçime izin verirken, etik, çizgiyi nereye çekeceği konusunda mücadele etmektedir. Danıştay'ın kararı, hukuk sisteminin, orijinal kurallarının hiç öngörmediği bir gerçekliğe tepki vermek zorunda kalmasının en önemli örneğidir.

Bunlar sadece küçük bir uzman grubunun cevaplayacağı sorular değildir. İnsan üremesinin geleceği, ailenin tanımı ve genetik olarak katmanlaşmış bir toplum potansiyeli, tüm kamuyu ilgilendiren konulardır. Bu güçlü teknolojilerin öngörü, eşitlik ve ortak bir insanlık onuru duygusuyla yönlendirilmesini sağlamak için acil, bilgili ve kapsayıcı bir toplumsal diyalog çağrısı kaçınılmazdır. Aksi takdirde, dondurulmuş zamandan gelen hayat mucizeleri, hiç kimsenin yaşamak istemeyeceği bir geleceğin habercisi olabilir.

Kaynaklar

1. 31 yıl önce dondurulmuştu: Dünyanın en yaşlı bebeği doğdu, accessed on July 31, 2025, https://gazeteoksijen.com/dunya/31-yil-once-dondurulmustu-dunyanin-en-yasli-bebegi-dogdu-247861
2. 30 yıl önce dondurulan embriyodan doğan bebek rekor kırdı: "Bilim kurgu filmi gibi" - Medyascope, accessed on July 31, 2025, https://medyascope.tv/2025/07/31/30-yil-once-dondurulan-embriyodan-dogan-bebek-rekor-kirdi-bilim-kurgu-filmi-gibi/
3. Birth Story: Baby Born from Embryo Frozen for 27 Years - Mum's Grapevine, accessed on July 31, 2025, https://mumsgrapevine.com.au/2020/12/frozen-embryo-record-breaker/
4. Molly Gibson - Wikipedia, accessed on July 31, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Molly_Gibson
5. Baby Born From 27-Year-Old Embryo: Record-Breaking IVF Milestone - Cryolab, accessed on July 31, 2025, https://cryolab.co.uk/baby-born-from-27-year-old-embryo-record-breaking-ivf-milestone/
6. This Baby Was Just Born From An Embryo That Was Frozen 27 Years Ago - All That's Interesting, accessed on July 31, 2025, https://allthatsinteresting.com/oldest-frozen-embryo-molly-gibson
7. Cryopreservation - Wikipedia, accessed on July 31, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Cryopreservation
8. Tüp Bebekde Embriyo Dondurma İşlemi - İzmir Tüp Bebek, accessed on July 31, 2025, https://www.izmirtupbebek.com/makale-d-26-tup-bebekde-embriyo-dondurma-islemi
9. Sperm Dondurma (Kriyoprezervasyon) Kimlere Yapılır? - Kayseri Tüp Bebek, accessed on July 31, 2025, https://www.kayseritupbebek.org/portfolio/sperm-dondurma-kriyoprezervasyon-kimlere-yapilir/
10. Kriyoprezervasyon - Kinderwunschzentrum Dortmund, Siegen, Wuppertal, accessed on July 31, 2025, https://www.kinderwunschzentrum.org/tr/dortmund/hizmetler/kriyoprezervasyon/
11. Embriyo Dondurma Nedir, Nasıl Yapılır? Embriyo Dondurulduğunda Zarar Görür Mü? - YouTube, accessed on July 31, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=5Tt8pEFjrOI
12. Embriyo Dondurmanın Avantajları ve Dezavantajları - Prof. Dr. Alparslan Baksu, accessed on July 31, 2025, https://alparslanbaksu.com.tr/embriyo-dondurmanin-avantajlari-ve-dezavantajlari/
13. Embriyo Kriyoprezervasyonu - Üreme Tıbbı ve Cerrahisi Derneği, accessed on July 31, 2025, https://utcd.org.tr/wp-content/uploads/2017/10/so.pdf
14. Embriyo Dondurma Nedir? - Anatolia Tüp Bebek Merkezi, accessed on July 31, 2025, https://www.anatoliatupbebek.com.tr/tup-bebek/embriyo-dondurma
15. Embriyo Dondurma Nedir, Nasıl Yapılır? - Op. Dr. Ayşe Duman, accessed on July 31, 2025, https://www.ayseduman.com/embriyo-dondurma-nedir-nasil-yapilir/
16. Dondurulmuş Embriyo Transferi - Bursa EUROFERTIL Tüp Bebek Merkezi, accessed on July 31, 2025, https://www.bebekistiyorum.com/tup-bebek/tedavi-yontemleri/dondurulmus-embriyo-transferi.269.4.aspx
17. What's the difference between slow freezing and vitrification? - Extend Fertility, accessed on July 31, 2025, https://extendfertility.com/slow-freezing-vs-vitrification/
18. (PDF) Vitrification versus slow freezing gives excellent survival, post warming embryo morphology and pregnancy outcomes for human cleaved embryos - ResearchGate, accessed on July 31, 2025, https://www.researchgate.net/publication/26280145_Vitrification_versus_slow_freezing_gives_excellent_survival_post_warming_embryo_morphology_and_pregnancy_outcomes_for_human_cleaved_embryos
19. Oocyte, embryo and blastocyst cryopreservation in ART: systematic review and meta-analysis comparing slow-freezing versus vitrif - DASH (Harvard), accessed on July 31, 2025, https://dash.harvard.edu/bitstreams/7312037e-adf2-6bd4-e053-0100007fdf3b/download
20. Vitrification of human blastocysts for couples undergoing assisted reproduction: an updated review - Frontiers, accessed on July 31, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/cell-and-developmental-biology/articles/10.3389/fcell.2024.1398049/full
21. Bebeğiniz -196 Dereceden Sağlıkla Gelebilir - Memorial, accessed on July 31, 2025, https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/bebeginiz-196-dereceden-saglikla-gelebilir
22. Cryopreservation of human embryos by vitrification or slow freezing: a systematic review and meta-analysis - PubMed, accessed on July 31, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17980870/
23. Embriyo Dondurma (Kriyoprezervasyon) İşlemi | Tüp Bebek Uzmanı Prof. Dr. Murat Arslan, accessed on July 31, 2025, https://profdrmuratarslan.com.tr/embriyo-dondurma-kriyoprezervasyon-islemi.html
24. Tüp Bebek Başarı Oranı, accessed on July 31, 2025, https://drselcukselcuk.com/tup-bebek-basari-orani/
25. Embriyo Dondurma ve Saklama - Op. Dr. Kemal YILDIZ, accessed on July 31, 2025, https://www.opdrkemalyildiz.com/embriyo-dondurma-ve-saklama
26. Dondurulmuş Embriyo Transferinde Gebelik Şansı Artıyor | Medipol ..., accessed on July 31, 2025, https://medipol.com.tr/kurumsal/haberler/medyada-medipol/dondurulmus-embriyo-transferinde-gebelik-sansi-artiyor
27. Baby girl born from record-setting 27-year-old embryo - Fertility Conversations, accessed on July 31, 2025, https://fertilityconversations.com/baby-girl-born-from-record-setting-27-year-old-embryo/
28. Türkiye'de Tüp Bebek Tedavisi: Yasalar, Kurallar ve Uygulamalar - Doç. Dr. Eser Çolak, accessed on July 31, 2025, https://dresercolak.com/turkiyede-tup-bebek-tedavisi-yasalar-kurallar-ve-uygulamalar/
29. 4516,uyte-yonetmeligi-uygulamalaridoc.doc, accessed on July 31, 2025, https://saglik.gov.tr/Eklenti/4516,uyte-yonetmeligi-uygulamalaridoc.doc?0
30. Türkiye'de Üremeye Yardımcı Teknikler ile İlgili Hukukî Düzenlemelerin Tıp Hukuku Açısından İncelenmesi - Marmara Üniversitesi, accessed on July 31, 2025, https://avesis.marmara.edu.tr/yayin/fa34ada7-0205-42f2-bb7d-6aa975c6d94d/turkiyede-uremeye-yardimci-teknikler-ile-ilgili-hukuki-duzenlemelerin-tip-hukuku-acisindan-incelenmesi/document.pdf
31. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik - LEXPERA, accessed on July 31, 2025, https://www.lexpera.com.tr/resmi-gazete/metin/uremeye-yardimci-tedavi-uygulamalari-ve-uremeye-yardimci-tedavi-merkezleri-hakkinda-yonetmelik-27513
32. Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri ve etik sorunlar: Mümkün olan ..., accessed on July 31, 2025, https://www.androlojibulten.org/jvi.aspx?pdir=androloji&plng=tur&un=AND-22800&look4=
33. Danıştay Onuncu Dairesinin “Dondurularak Saklanan ... - DergiPark, accessed on July 31, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4306063
34. Tüp Bebekle İle İlgili Yasa - Jinepol Kadın Sağlığı & Tüpbebek Kliniği, accessed on July 31, 2025, https://www.jinepol.com.tr/tup-bebekle-ile-ilgili-yasa/
35. Embriyo Dondurma (Kriyoprezervasyon) Nedir? - Grup Florence Nightingale, accessed on July 31, 2025, https://www.florence.com.tr/guncel-saglik/embriyo-dondurma-kriyoprezervasyon
36. Türk Hukukunda Üreme Hücreleri ile Embriyonun Dondurulması ve Saklanması Uygulamaları, accessed on July 31, 2025, https://eduhukuk.com/turk-hukukunda-ureme-hucreleri-ile-embriyonun-dondurulmasi-ve-saklanmasi-uygulamalari/
37. Yeni Yönetmelikte Embriyo Sayısında Kısıtlama Neler Getirecek? - Dr. Selman Laçin, accessed on July 31, 2025, https://www.selmanlacin.com/tup-bebek-konulari/154-yeni-cikan-yonetmelikte-embriyo-sayisi-neleri-getirecek.html
38. BİYO-TIP HUKUKU BAĞLAMINDA İNSAN ONURU KAVRAMI TARTIŞMALARI - İstanbul Üniversitesi, accessed on July 31, 2025, https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/49752.pdf
39. Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri ve etik sorunlar: Mümkün olan her şey ahlaki midir? - TRDizin, accessed on July 31, 2025, https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1165606/uremeye-yardimci-tedavi-yontemleri-ve-etik-sorunlar-mumkun-olan-her-sey-ahlaki-midir
40. İnanç ve Doğurganlık: Hıristiyanlar İçin Tüp Bebekte Etik Sorular - IVF Turkey, accessed on July 31, 2025, https://ivfturkey.com/tr/H%C4%B1ristiyanlar-i%C3%A7in-IVF%27de-inan%C3%A7-ve-do%C4%9Furganl%C4%B1k-etik-sorular%C4%B1/
41. Genetik Mühendisliği: Etik mi? – Viktoriya Sus | Öncül Analitik Felsefe, accessed on July 31, 2025, https://onculanalitikfelsefe.com/genetik-muhendisligi-etik-mi-viktoriya-sus/
42. TEKNOLOJİ GELİŞTİREN İNSANDAN TEKNOLOJİNİN GELİŞTİRDİĞİ İNSANA -GENETIK MÜDAHALE İLE İNSAN GELİŞTİRMEYE ETİ - DergiPark, accessed on July 31, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2565071
43. ABD'li araştırmacıdan tartışma yaratan açıklama: Tüp bebek yapanlar en zeki embriyoyu seçebilir - T24, accessed on July 31, 2025, https://t24.com.tr/haber/abd-li-arastirmacidan-tartisma-yaratan-aciklama-tup-bebek-yapanlar-en-zeki-embriyoyu-secebilir,823146
44. Tasarım bebekler, HIV için umut ışığı olacak mı? - NPİSTANBUL, accessed on July 31, 2025, https://npistanbul.com/tasarim-bebekler-hiv-icin-umut-isigi-olacak-mi
45. Tasarım Bebekler: Genetik kusurları düzeltmeli miyiz? : r/biology - Reddit, accessed on July 31, 2025, https://www.reddit.com/r/biology/comments/har095/designer_babies_should_we_be_correcting_genetic/?tl=tr
46. "Tasarım bebekler" teknolojisi etik mi? : r/askphilosophy - Reddit, accessed on July 31, 2025, https://www.reddit.com/r/askphilosophy/comments/3927e6/is_the_technology_of_designer_babies_ethical/?tl=tr